ШЕШЕНДІК ДӘСТҮР – ҰЛТТЫҚ РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚ ТҰНБАСЫ

Аннотация

Мақалада ұлттық шешендік дәстүр рухани құндылық тұрғысында
таразыланады. Халық даналығының ұлттық сана межесі, ой-өріс тұнбасы ретінде
шешендік сөздері даналық пен парасаттылықтан туындаған терең ой, логикалық
тұжырым, философиялық толғаныс, дүниетаным, өмір тәжірибесі, тағылым-тәлім
көріністері, көркем сөзбен көмкерілген қалыптасқан тіркес, шағын мәтін, қысқа да нұсқа
ой үзіктері форматында қарастыра келе, шешендік сөздер ділмәр адамдардың әр кезде
түрлі жағдаяттарға байланысты тауып айтқан, нысанына да дөп тиіп жататын
ұтымды, өткір, ақылды да ғибратты өсиет сөздері үлгісінде пайымдалады. Қазақтың көне
тарихындағы, көркем әдебиетіндегі шешен-билерді (Майқы, Кетбұға, Асан қайғы,
Жиренше, Төле, Қазыбек, Әйтеке, Сырым) түгел түптеп білу, мұраларына үңілу, керегінше
пайдалану да жас көшбасшыға қажетті қағида екені баса шертіле дәлелді сипатталады.
Бүгінгі Ұлы Дала елінде, туған жерімізде қазақ тілі мемлекеттік мәртебе алып, ана
тіліміздің қоғамдық қызметі жоғарылаған кезеңде шешендік сөздің әлеуметтік мәнін
ұғындыру ісі және мемлекеттік тілде шешен сөйлеу мәдениеті мәселесінің аса өзектілігі
таратыла баяндалады. Сондай-ақ, жоғары оқу орындарында шешен сөйлеу мәдениетіне
баулудағы алғы меженің бірі теориялық және қолданбалы пән ретінде шешендіктану
турасында жүйелі ұғым қалыптастыру, түсінік беру сипаты талданады. Риторикалық
мәдениет шешен сөйлеудің басты дағдысы делініп, сөйлеу әрекетінің табиғатын
философиялық-дидактикалық тұрғыдан тану риториканы білім мен білік, дағды
жинақтайтын ерекше ілім ғана емес, осының негізінде мәдениеттің тұғырлы
құндылықтарына қол жеткізу арқылы риторикалық мәдениет биігіне көтерілу тұрғысында
бағалауға жетелері түйінделеді. Нәтижеде әрбір жас атаулыға қажетті риторикалық
мәдениетті бойға жұғысты етуге септесер кешенді тұжырымдар ұсынылады.