АБАЙ ЛИРИКАСЫНДАҒЫ «ЭХОКАМЕРА»

Анотація

Мәтінде М.Ю. Лермонтов өлеңінің еркін аудармасы негізінде жасалған Абайдың «Қараңғы түнде тау қалғып» поэтикалық мәтініндегі көп қабатты мағыналардың әртүрлі қабаттарын Қазіргі әдебиеттану саласында зерттеуге талпыныс нәтижелері қамтылған. Орыс ақынының «Тау шыңдары» өлеңі – неміс ақыны И.В. фон Гетенің «Ueber allen Gipfeln» поэтикалық шығармасына қабылдау. ХІХ ғасырдың 20-шы, 40-шы және 90-шы жылдарындағы ақындардың әрқайсысы әр түрлі елдер мен мәдениеттерде неміс, содан кейін орыс тілдерінен бастап, қазақ авторының аудармасында гетовскийдің түпнұсқасы негізінде жаңа мағыналар мен жолдар қосып, өз нұсқаларын жасады. Осындай шығармашылық жұмыстың нәтижесінде Лермонтов пен Абайда мәтінаралық (алдыңғы) және «жаңа» немесе «кіші» мәтіндер арасындағы интертексттік (мәтінаралық) байланыстар байқалады.

Мақалада Абайдың поэтикалық мәтініндегі Р.Барттың, «эхокамераның» қатысуы бойынша зерттеу процесі сипатталған. «Эхокамера» термин ретінде интертекстуалдылық элементін білдіреді, неміс және орыс мәдениетінің алдын-ала мәтінімен үндесетін байланыс ретінде, сонымен бірге әлемнің қазақ бейнесі контекстінде жасалған жаңа түсінікті білдіреді. Лермонтовтан аударма негізінде жасалған Абайдың поэтикалық мәтінін талдау кезінде біз мұндай мәтінді бөлек, қазірдің өзінде аяқталған және ішкі тәуелсіз тұтастық ретінде түсінуден бастаймыз.

Зерттеу Абайдың «Қараңғы түнде тау қалғып» поэтикалық мәтінінде «бөтен дыбыстарды» сақтай отырып, «эхокамера» және олардың негізінде қазақ ақыны жасаған жаңа жолдар, жаңа мағыналар бар деген қорытындыға әкеледі. Абайдың «эхокамера» белгілерінің «тоғысуы» ақын әлемінің қазақ бейнесінің арқасында өзге мәдени кодтың, мәннің пайда болуына ықпал етеді. Осылайша, Абайдың поэтикалық мәтініндегі интертекстуалды «эхокамера» қазақ классикалық ақынының әлемдік әдеби кеңістікке енуіне ықпал етеді.